Bartmański Oswald († 1887), polityk, parlamentarzysta, urodził się około r. 1826 w Tarnowie jako syn Emilji z Gorczyńskich i Józefa B., adwokata krajowego w Tarnowie (od r. 1835 adwokata we Lwowie, od r. 1837 właściciela wsi Tadania i Spasa koło Kamionki Strumiłowej). Był bratankiem Tomasza Bartmańskiego oficera artylerji w armji napoleońskiej, znanego podróżnika. Po ukończeniu z odznaczeniem studjów uniwersyteckich na wydziałach prawa i nauk politycznych we Lwowie i Wiedniu wstąpił Oswald B. do austrjackiej służby administracyjno-politycznej. Przeszło 30-letni okres jego urzędowej karjery od 1847 do 1878 r. przypadł na czasy zasadniczych przeobrażeń w ustroju dawnej Austrji. Oswald B. rozpoczął swą służbę austrjacką w r. 1847 jako praktykant konceptowy w gubernjum dolnoaustrjackiem (»nied.-oest. Regierung«) w Wiedniu, skąd już w r. 1849 został przeniesiony do gubernjum lwowskiego, gdzie głównie pełnił służbę w biurze prezydjalnem namiestnika Gołuchowskiego. Po kilkuletnim od r. 1853 pobycie w charakterze komisarza komitatowego w W. Warażdynie, w czasie którego ożenił się z Seweryną Tustanowską, wrócił B. w r. 1857 do Lwowa na stanowisko referenta politycznego w komisji dla wykupu i uregulowania ciężarów gruntowych (której prezesem był ówczesny wiceprezydent namiestnictwa Józef v. Kalchberg). Gdy w r. 1860 nastała właściwa era konstytucyjna z powołanemi do życia pierwszemi sejmami galicyjskiemi (od r. 1861), był B. delegowany do sejmów jako komisarz rządowy. W tem dziesięcioleciu wprowadzania w Galicji autonomji i polszczenia administracji państwowej sejm galicyjski w walce swej z centralizmem wiedeńskim zaczął od r. 1865 coraz usilniej domagać się ustanowienia osobnego kanclerza dla Galicji. Zamiast kanclerza otrzymała Galicja (za ministerjum Alfr. Potockiego, 1870) osobnego referenta w ministerstwie spraw wewnętrznych w randze ministerjalnego radcy i na to stanowisko min. spr. wewn. Taaffe powołał B-go. W następnym roku, gdy po ustąpieniu Alfr. Potockiego przyszedł do rządów gabinet Hohenwarta z osobnym ministrem dla Galicji K. Grocholskim, a równocześnie Ag. Gołuchowski po raz trzeci objął rządy namiestnikowskie w Galicji, został B. przeniesiony z Wiednia do Lwowa na posadę wiceprezydenta namiestnictwa, wakującą od r. 1869 po ustąpieniu Karola Moscha, długoletniego współpracownika Gołuchowskiego. Na tem stanowisku (od r. 1875 wybrany posłem do parlamentu wiedeńskiego), pozostał B. aż do r. 1879. Gdy okupacja Bośnji i Hercegowiny wywołała w parlamencie silny sprzeciw, z posłów galicyjskich wystąpił z wielką opozycyjną mową polityk i ekonomista Otto Hausner, któremu Lwów z tego powodu nadał honorowe obywatelstwo i urządził bankiet na jego cześć w kasynie, pod którem doszło do walki między policją a demonstrującą na cześć Hausnera młodzieżą (16 XI 1878). W związku z tem na wyraźną wskazówkę z Wiednia musiał B. podać się do dymisji, motywując ją chorobą, przyczem otrzymał order w. krzyża Franciszka Józefa I z gwiazdą. Jako następcę na opróżnione stanowisko zaproponował ówczesny namiestnik Alfred Potocki późniejszego ministra dla Galicji Filipa Zaleskiego. B. był aż do śmierci posłem do parlamentu i sejmu galicyjskiego (wybrany na posła wkrótce po przejściu na emeryturę). Umarł 9 II 1887 w majątku swej żony Żurawnikach w Złoczowskiem; pochowany na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.

Chłędowski K., Z przeszłości naszej i obcej, Lw. 1935, 164; »Gazeta Lwowska«, 1887, nr 33; Arch. Państw. we Lwowie: akta prezyd. namiestnictwa nr 102/g ex 1870, 5363 ex 1870, 5139 ex 1871, 5/g ex 1879, 6/g ex 1879, 17/g ex 1879, 780 ex 1879.

Feliks Pohorecki